Yapay et nedir? Yapay et helal mi?

YAPAY ET NASIL ÜRETİLİR?

İlk olarak yapay et üretilirken alternatif protein kaynakları kullanılmaktadır. Kullanılan bu alternatif protein kaynaklarına “et alternatifleri” de denilebilmektedir.

Yaygın olarak kullanılan alternatif protein kaynakları mantarlar (mikroproteinler) ve bitkilerdir.

Sonraki ise yapay et üretilirken canlı mikroorganizma kullanmak yerine laboratuvar ortamında üretilen hücre ve dokularından yapılan in-vitro et ve kültürlenmiş ettir.

Bir diğeri ise genetiği değiştirilmiş organizmaların kullanılmasıdır. Genetiği laboratuvar ortamında değiştirilmiş olan hayvanlardan elde edilen et yapay et olarak kabul edilir.

NEDEN YAPAY ET?

Yapay et üretimiyle birlikte, geleneksel üretim kaynaklı çevreye ve gıda güvenliğine olumsuz etkiye yola açan birtakım faktörlerin elimine edilebileceği düşünülmektedir.

Yapay etin kullanımı ile hayvansal üretim ortaya çıkan metan gazı başta olmak üzere sera gazlarının salınımının olabilecek en az seviye indirilmesinin hedeflendiği söylenmektedir. Bu sayede küresel ısınmanın önüne geçilmesine katkı sağlanmış oluyor.

Ayrıca hayvansal üretim sonucu meydana çıkan orman ve arazilerin tahribinin önüne geçileceği, artan dünya nüfusundan dolayı artan besin ihtiyacı için çok sayıda hayvanın kesilmesinin önüne geçileceği için mutlaka yapay ete geçilmesi gerektiğini savunmaktalar.

YAPAY ET HELAL Mİ?

Yapay et üretimi konusu henüz çok yeni olduğu için bu hususta İslam hukukunun görüşünün paylaşıldığı yeterli ve doyurucu sayıda çalışma bulunmamaktadır. Konuyla ilgili literatür yeni oluşmaktadır.

Bu konuda fıkıhta iki temel kıstas vardır; kültürlenecek kök hücrelerin, eti helal ve İslami usullere göre kesilmiş hayvanlardan alınması ve bu hücrelerin gelişimi için kullanılacak besiyeri ortamının helal kriterlerine uygunluğunun karşılanmasıdır.

YAPAY ETİN OLUMSUZ YANLARI VAR MI?

Bazı araştırmacılar ise laboratuvarda üretilen etlerin güvenilirliğini sorguluyor. Oxford Üniversitesinden bir ekip Şubat ayında yaptığı bir araştırmada ineklerin nitrojen oksit ve metan gazı ürettiğini, laboratuvarda et üretildiğinde ise ortaya karbondioksit çıktığını belirtti. Laboratuvar, et üretimi sırasında ortaya çıkan karbondioksidi enerji kaynağı olarak kullanabiliyor. Metan gazı atmosferde çok daha yıkıcı bir etkiye sahip olsa da karbondioksidin aksine metan yaklaşık 12 yıl içinde çözünerek etkisini kaybediyor. Yani metanın etkisi karbondiokside göre daha kısa süreli.

BİLL GATES ÖNERMİŞTİ

Microsoft’un kurucusu Bill Gates de, küresel ısınmadaki payından dolayı gelişmiş ülkelerin hayvan yetiştiriciliğini bırakıp yapay et tüketimine geçmesi gerektiğini söyledi. Gates’in yapay et ile ilgili önerisi tartışma konusu oldu. Yapay et konusunda soru işaretleri Laboratuvarda üretilen etlerle ilgili hala birçok bilinmez var. Örneğin, yıllık talep artınca üretimi de artırmak için ne kadar fazla enerjiye ihtiyaç duyulacağı ve bu enerjinin nasıl elde edileceği kesinlik kazanmış değil. Ama endüstrideki büyüme göz önüne alındığında yakın zamanda bu konuları daha derinlemesine inceleyen yeni araştırmalar da ortaya çıkabilir. Laboratuvarda üretilmiş ete ‘et’ denir mi?

Laboratuvarda üretilen et, geleneksel et üretimi endüstrilerini kayda değer şekilde sarsıyor. Yapay etin piyasaya sürüleceği vakit giderek yaklaşırken, ABD Sığır Yetiştiricileri Birliği (USCA), ABD Tarım Bakanlığı’na dilekçe yazarak sadece geleneksel şekilde doğan, yetiştirilen ve kesilen hayvanlardan elde edilen ürünlerin ‘et’ olarak tanımlanmasını talep etti. Dilekçe, “Laboratuvarda üretilen ete ‘et’ denir mi?” sorusunu gündeme getiriyor. Laboratuvarda üretilen etler marketlere girmeye daha da yaklaşıyor.

Memphis Meats gibi gelecek vadeden girişimler hayvan hücreleri kullanarak laboratuvar koşullarında yenebilir et üretiyor. Üretilen etin tat ve görüntü açısından gerçek ete benzemesi için çok uğraşılıyor ancak yöntemin fazla zaman alması ve oldukça pahalı olması endüstriyel seviyeye kolayca ulaşmasını engelliyor. Memphis Meats ürünlerinin 2021 itibariyle halka sunulacağını söylüyor fakat Just (önceki adı Hampton Creek) adlı başka bir girişim laboratuvarda üretilen etle yapılan ilk ürünlerini 2018’in sonuna kadar satışa sunmayı planlıyor. Geleneksel et üreticilerinin bu durumdan hiç de memnun olmadığını tahmin etmek zor değil. Bu yüzden de resmi olarak bir çizgi çekmeye çalışıyorlar.

ABD Tarım Bakanlığı’na verilen dilekçe nispeten geniş kapsamlı; hem hayvan hücrelerinden üretilen laboratuvar etini hem de bitki proteinlerinden elde edilen et benzeri ürünleri kapsıyor. Dilekçenin bir kısmı şu şekilde: ‘Et’ tanımı, tüketiciyi o ürünün geleneksel şekilde gerçek hayvanlardan elde edildiğine dair bilgilendirmelidir. Bu yüzden de ‘et’ tanımı, menşe ülkesi ne olursa olsun geleneksel şekilde doğan, büyüyen ve işlenen hayvanlarla sınırlandırılmalıdır. Sentetik ürünler ya da hayvan hücreleri kullanılarak laboratuvarda elde edilen ürünler ‘et’ olarak adlandırılmamalıdır. Dilekçedeki öneri zor bir soruyu da beraberinde getiriyor: “Et nedir?” Dilekçe, etin ‘yiyecek olarak kullanılan hayvan dokusu ya da parçası’ olarak tanımlandığını kabul ediyor ancak laboratuvarda üretilen hayvan dokularının ‘et’ olarak adlandırılmaması gerektiğini, ‘et’ tanımının ‘geleneksel biçimde elde edilmiş hayvan dokusu ya da parçasıyla sınırlı kalması gerektiğini savunuyor. Sonuç olarak bu felsefi bir tartışma. Kesilen bir hayvandan elde edilen biftekle laboratuvarda üretilen etten elde edilen biftek arasında temel bir fark yok. Her ikisi de hayvan hücrelerinden oluşuyor ve görüntü açısından birbirinden ayırt edilemiyorlar. Fakat laboratuvarda üretilen etle yapılan ürünler piyasaya sürüldüğünde, geleneksel et ürünlerinden ayırt edilebilmeleri için muhakkak paketlerinde bir uyarı/işaret olması gerekiyor. Yapay et ürünleri ucuzladıkça ve market raflarında yerlerini alacakları tarih yaklaştıkça bu konuda daha hararetli tartışmalar yaşanacağını da göreceğiz.